Trích dẫn tài liệu là gì
Ngày nay, viết báo cáo học thuật hoặc đơn thuần là trình bày một vấn đề nào đó cho người khác biết điều cần phải trích dẫn tài liệu. Với khối lượng tài liệu từ nhiều nguồn khổng lồ như: sách, bài báo, trang web,… thì trích dẫn tài liệu hiểu đơn giản là ghi chú lại nguồn gốc những câu nói, ý, kiến thức mà bạn trình bày cho người khác.
Khi bạn đang viết một bài viết học thuật và sử dụng từ ngữ hoặc ý tưởng của một người khác, việc bạn cần làm là đưa thông tin đó vào danh sách tài liệu trích dẫn. Nói một cách dễ hiểu, cách ghi tài liệu tham khảo là hình thức tổng hợp, xác định nơi mà bạn thu thập thông tin và ý tưởng cho các tác phẩm của bạn.
Tầm quan trọng của trích dẫn tài liệu tham khảo
- Là rất quan trọng để nghiên cứu thành công.
- Giúp người đọc dễ dàng tìm thấy nguồn của tài liệu được trích dẫn nếu họ muốn.
- Cải thiện kỹ năng viết của bạn
- Một bài viết được lập luận chặt chẽ với nhiều kiến thức bổ trợ được trích dẫn từ các nguồn uy tín sẽ tăng thêm tính xác thực cho lập luận của bạn.
- Cho thấy rằng bạn đã thực sự dày công nghiên cứu rộng rãi lĩnh vực liên quan của đề tài.
- Thực tế nhất, nó có thể giúp bạn đạt điểm cao hơn.
- Việc trích dẫn tài liệu tham khảo một cách chính xác, đúng nguyên tắc sẽ giúp bài luận của bạn tránh khỏi các vấn đề liên quan đến đạo văn.
Hướng dẫn cách trích dẫn tài liệu tham khảo
Để đảm bảo việc trích dẫn tài liệu được khoa học, chính xác, đầy đủ và hữu ích nhất đến với người đọc, đã có rất nhiều cách viết tài liệu tham khảo đã trở thành “chuẩn mực” được sử dụng rộng rãi trên Thế giới. Kể đến như: APA, IEEE, MLA, Harvard…
Các hướng dẫn dưới đây được biên soạn dựa theo các quy định quốc tế, với một số điều chỉnh nhất định để phù hợp với đặc thù về văn hóa và ngôn ngữ của Việt Nam. Việc lựa chọn kiểu trích dẫn nào là do tổ chức của bạn quy định hoặc cá nhân cảm thấy phù hợp với bài báo của mình. Tuy nhiên, quy cách cho mỗi kiểu cần phải tuân thủ theo hướng dẫn để chuẩn hóa và thống nhất chung.
TRÍCH DẪN KIỂU APA (APA CITATION STYLE)
APA được viết tắt từ American Psychological Association (Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ). Cách trích dẫn và liệt kê TLTK do APA đề xuất được nhiều trường đại học, các tạp chí khoa học, nhất là trong các lĩnh vực khoa học xã hội chấp nhận và áp dụng (http://www.apastyle.org/).
Nguyên tắc cơ bản của trích dẫn kiểu APA (hay còn gọi kiểu “tên tác giả – thời gian”) là:
Dẫn nguồn trong nội dung văn bản (bài báo, báo cáo, sách) bằng tên tác giả và năm xuất bản, đặt trong ngoặc đơn.
Danh mục TLTK ở cuối văn bản được xếp theo thứ tự alphabet tên tác giả.
Khi áp dụng trích dẫn kiểu APA vào bài viết tiếng Việt, vấn đề cần được quy ước thống nhất là phần TÊN TÁC GIẢ. Người nước ngoài thường dùng họ (family name) làm danh xưng nên APA quy ước TÊN TÁC GIẢ trong trích dẫn là họ của tác giả (ví dụ: họ tên đầy đủ là “Barack Obama”, tên tác giả khi trích dẫn là “Obama”).
Tuy nhiên, với người Việt thì danh xưng (phân biệt người này với người khác) lại bằng tên, nên sử dụng tên làm TÊN TÁC GIẢ khi trích dẫn (ví dụ: họ tên đầy đủ là “Trần Văn Hùng”, tên tác giả khi trích dẫn là “Hùng”).
*Cũng có nơi sử dụng họ tên đầy đủ trong trích dẫn, ví dụ, “Trần Văn Hùng”. Tuy nhiên, theo cách này có một số hạn chế như không đồng bộ với tác giả người nước ngoài, làm tăng độ dài văn bản và đặc biệt không thể sử dụng công cụ hay phần mềm quản lý TLTK.
Một số quy cách trích dẫn trong văn bản
- Trường hợp TLTK chỉ có 1 tác giả, ghi tên tác giả và năm xuất bản, dùng ngoặc đơn, ví dụ: (Tiến, 2010) hay Smith (2000).
- Trường hợp TLTK có 2 tác giả, ghi cả 2 tên tác giả với ký tự “&”, ví dụ: (Liệu & Tuấn, 2005), Smith & Brown (2000).
- Trường hợp TLTK có từ 3 tác giả trở lên, chỉ ghi tên tác giả đầu tiên kèm theo cụm từ “và nnk.” (nnk.: những người khác) (tương ứng “et al.” trong tiếng Anh), ví dụ: (Liên và nnk., 1999) hay Thông và nnk. (2001).
- Trường hợp trích dẫn một ý, một đoạn từ nhiều hơn một nguồn, các nguồn được sắp xếp theo thứ tự thời gian, ví dụ: (Smith, 1959; Thomson & Jones, 1982; Green, 1990) hay Thanh (1996, 2001) hay Ngọc (2000a, 2000b).
- Trường hợp TLTK đã được chấp nhận xuất bản nhưng chưa in, thay năm xuất bản bằng cụm từ “(đang in)”, ví dụ: Thắng và nnk. (đang in).
- Trường hợp tài liệu của một cơ quan, tổ chức (không có tác giả cá nhân), dùng tên đầy đủ hay viết tắt của cơ quan, tổ chức làm tên tác giả, ví dụ: (Bộ Công thương, 2010) hay WHO (2015).
- Trường hợp tài liệu là bài viết trên internet không có tác giả (cá nhân, tổ chức), dùng đoạn đầu tên bài (3-5 chữ) thay cho tên tác giả.
- Trường hợp trích dẫn trực tiếp nguyên văn, ghi thêm số trang vào sau năm, ví dụ: (Obama, 2014, tr.97-98).
Quy cách ghi theo loại hình TLTK
Quy cách ghi TLTK trong danh mục liệt kê
(Mỗi loại hình có 2 mẫu cho tài liệu tiếng Việt và tiếng Anh, chú ý các dấu chấm, phẩy, khoảng trống, in nghiêng).
(1).Với sách:
Tên tác giả (các tác giả). (Năm xuất bản). Tên sách in nghiêng. Nơi xuất bản: Nhà xuất bản. Author(s) of book. (Year of publication). Title of book. Place of publication: Publisher.
(2).Với 1 chương trong sách:
Tên tác giả (các tác giả) của chương sách. (Năm xuất bản). Tên chương. Trong Tên chủ biên (Chủ biên), Tên sách in nghiêng (tr. trang số). Nơi xuất bản: Nhà xuất bản.
Author(s) of chapter. (Year of publication). Title of chapter. In Editor(s) of book (Eds),
Title of book (pp. page numbers). Place of publication: Publisher.
(3).Với bài báo trên tạp chí khoa học:
Tên tác giả (các tác giả) bài báo. (Năm xuất bản). Tên bài báo. Tên tạp chí, tập in nghiêng(số), trang số. DOI: xx.xxxxxxxxxx (nếu có)
Author(s) of paper. (Year of publication). Title of paper. Journal name, Volume number – italicized(Issue number), page number(s). DOI: xx.xxxxxxxxxx
(4).Với bài trong kỷ yếu hội thảo, hội nghị:
Tên tác giả (các tác giả) bài viết. (Năm xuất bản). Tên bài viết. Tên kỷ yếu hội thảo, nơi tổ chức, năm tổ chức in nghiêng (tr. trang số). Nơi xuất bản: Nhà xuất bản.
Author(s) of paper. (Year of publication). Title of paper. Title of conference’s proceeding, place, year – italicized, (pp. page numbers). Place of Publication: Publisher.
*Nếu kỷ yếu chỉ phát hành bởi Ban Tổ chức, không qua nhà xuất bản thì sẽ không có thông tin về nơi và nhà xuất bản.
(5).Với bài trên báo chí:
Tên tác giả (các tác giả). (Ngày tháng năm xuất bản). Tên bài báo. Tên tờ báo in nghiêng, trang số.
Author(s) of article. (Year of publication, month day). Title of article. Title of newspaper
– italicised, page number(s).
(6). Với luận văn, luận án:
Tên tác giả. (Năm in luận văn/luận án). Tiêu đề luận văn/luận án in nghiêng (Luận án tiến sĩ/Luận văn thạc sĩ, Cơ sở đào tạo, Địa điểm).
Author. (Year of preparation of thesis). Title of thesis – italicised (Doctoral dissertation or master’s thesis, Institution, Location).
(7). Với tài liệu từ internet:
Tên tác giả (các tác giả). (Năm tài liệu được tạo ra hay cập nhật). Tên tài liệu in nghiêng.
Truy cập ngày/tháng/năm, từ http://www……
Author(s) of document. (Year document created or revised). Title of document – italicised.
Retrieved mm dd, yyyy, from http://www…….
*Nếu không có tác giả thì chuyển tên tài liệu lên trước thay thế tên tác giả.
Cách ghi tên tác giả trong TLTK
Tên tác giả ở các dạng tài liệu được ghi theo nguyên tắc:
Đối với người nước ngoài: họ, các chữ cái đầu của phần tên còn lại viết hoa kèm dấu chấm. Ví dụ: Vlardimir Ilyich Lenin sẽ được ghi là Lenin, V.I.
Đối với người Việt: Tên, các chữ cái đầu của họ và tên lót viết hoa kèm dấu chấm. Ví dụ: Ngô Bảo Châu sẽ được ghi là Châu, N.B.
Khi có 2 tác giả thì ghi cả 2 với ký tự “&”; từ 3-5 tác giả thì ghi tất cả tên tác giả với ký tự “&” trước tác giả cuối cùng; từ 6 tác giả trở lên thì chỉ ghi tên 3 tác giả đầu và tác giả cuối, ở giữa dùng dấu 3 chấm “. ”.
Xếp thứ tự danh mục TLTK
Các TLTK được xếp thứ tự theo chữ cái đầu tiên của tên tác giả (hoặc tác giả đứng đầu trong trường hợp nhiều tác giả).
Trường hợp các tác giả có tên giống nhau, xếp thứ tự theo chữ cái tiếp theo trong phần tên. Trường hợp cùng 1 tác giả, xếp thứ tự theo thời gian (năm).
TLTK bằng các ngôn ngữ khác Latin
Với các TLTK bằng ngôn ngữ khác Latin (tiếng Nga, tiếng Trung, tiếng Nhật, tiếng Ả- Rập) có thể xử lý theo 2 cách:
Nếu không có bộ gõ tương ứng, phiên âm sang tiếng Latin, đặt phần dịch tên (sách, bài báo,. ) sang tiếng Anh hay tiếng Việt trong ngoặc vuông.
Ví dụ:
Najm, Y. (1966). Al-qissah fi al-adab Al-Arabi al-hadith [The novel in modern Arabic literature]. Beirut: Dar AlThaqafah.
Nếu có bộ gõ chữ tương ứng, chỉ phiên âm tên các tác giả sang tiếng Latin, đặt tên gốc trong ngoặc vuông, các thông tin xuất bản khác giữ nguyên ngôn ngữ gốc.
Ví dụ: Lizhi, X. [谢丽芝] (2012). 汉语人体成语的认知机制研究, 硕士论文曲阜师范大学.
Ví dụ liệt kê danh mục TLTK theo APA
Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (2014). Thông tư số 18/2014/TT-BNNPTNT ngày 23/6/2014 ban hành Danh mục bổ sung giống vật nuôi được phép sản xuất, kinh doanh tại Việt Nam.
Gaetke, L.M., & Chow, C.K. (2003). Copper toxicity, oxidative stress, and antioxidant nutrients. Toxicology, 189(1–2), 147–163. DOI: 10.1016/S0300-483X(03)00159-8.
Hương, N. T. L., & Quân, T. T. (2017). Nhận thức của du khách về hình ảnh điểm đến du lịch Huế. Tạp chí Khoa học Đại học Huế: Kinh tế và Phát triển, 126(5D), 79–94. DOI: 10.26459/hueuni-jed.v126i5D.4555.
Liên, L.T.K., Thủy, T.T.T., Chính, Q.B., & Quyền, T.N. (2015). Đánh giá của du khách về du lịch lễ hội tổ chức tại chùa ở Thừa Thiên Huế. Tạp chí Khoa học Đại học Huế, 109(10), 191–202.
Liệu, P. K., & Tuấn, T. A. (2011). Tính toán mức phát thải nhà kính của chính quyền thành phố Huế bằng công cụ Bilan Carbone. Kỷ yếu Hôi thảo Khoa học Quốc gia Đất ngập nước và Biến đổi khí hậu, Hà Nội, 2011 (tr.343-356). Hà Nội: Nxb Khoa học và Kỹ thuật.
Mỹ, L. V. (2007). Ngoại giao Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa 30 năm cải cách mở cửa (1978-2008). Hà Nội: Nxb Khoa học Xã hội.
Tamminen, T. (1990). Eutrophication and the Baltic Sea: Studies on Phytoplankton, Bacterioplankton and Pelagic Nutrient Cycles (PhD thesis, University of Helsinki, Finland).
Tiến, N. Q. T. (2010). Về quá trình tụ cư lập làng ở Hương Vinh. Trong Tiến, N. Q. T., & Masanari, N. (Chủ biên), Văn hóa – lịch sử Huế qua góc nhìn làng xã phụ cận và quan hệ với bên ngoài (tr.10 – 28). Huế: Nxb.Thuận Hóa.
TRÍCH DẪN KIỂU IEEE (IEEE CITATION STYLE)
IEEE được viết tắt từ Institute for Electrical and Electronics Engineers (Viện Kỹ sư Điện và Điện tử) – một tổ chức nghề nghiệp thế giới (https://www.ieee.org). Kiểu trích dẫn IEEE khá phổ biến trong các lĩnh vực kỹ thuật.
Nguyên tắc cơ bản của trích dẫn kiểu IEEE (hay còn gọi kiểu “số trong ngoặc vuông”) là:
Dẫn nguồn trong nội dung văn bản (bài báo, báo cáo, sách) bằng chữ số đặt trong dấu ngoặc vuông. Số của TLTK là thứ tự xuất hiện của tài liệu trong văn bản.
Danh mục TLTK ở cuối văn bản được xếp theo số thứ tự của TLTK đã chú dẫn trong văn bản.
Một số quy cách trích dẫn trong văn bản
TLTK đã trích dẫn, sau đó được trích dẫn lại thì vẫn giữ nguyên số thứ tự đã dùng ở lần đầu.
Chữ số chú dẫn nguồn TLTK được đặt trong 2 dấu ngoặc vuông, nếu nằm ở cuối câu thì đứng trước dấu chấm câu, ví dụ: [1].
Khi trích dẫn từ 2 TLTK trở lên, giữa các tài liệu cách nhau bằng dấu phẩy, ví dụ: [2, 10]. Với nhiều tài liệu liên tục, dùng dấu gạch ngang giữa TLTK đầu và cuối, ví dụ: [2-5].
Trường hợp trích dẫn trực tiếp nguyên văn hoặc cần thiết chỉ rõ vị trí trích dẫn, ghi thêm số trang vào sau chữ số thứ tự, ví dụ: [4, tr.97].
Quy cách ghi TLTK trong danh mục liệt kê
Quy cách ghi theo loại hình TLTK
(Mỗi loại hình có 2 mẫu cho tài liệu tiếng Việt và tiếng Anh, chú ý các dấu chấm, phẩy, khoảng trống, ngoặc kép, in nghiêng)
(1).Với sách:
[STT] Tên tác giả (các tác giả), Tên sách in nghiêng, lần xuất bản (nếu không phải lần đầu).
Nơi xuất bản: Nhà xuất bản, Năm.
[No.] Author’s name, Title of book, edition (if not first). Place of publication: Publisher, Year.
(2).Với 1 chương trong sách:
[STT] Tên tác giả (các tác giả) của chương sách, “Tên chương”, trong Tên sách in nghiêng, lần xuất bản (nếu không phải lần đầu), Tên chủ biên, Chủ biên. Nơi xuất bản: Nhà xuất bản, Năm, trang số.
[No.] Author(s) of chapter, “Title of chapter”, In Title of book, edition (if not first), Editor(s) of book, Ed. Place of publication: Publisher, Year, Page number(s).
(3).Với bài báo trên tạp chí khoa học:
[STT] Tên tác giả (các tác giả) bài báo, “Tên bài báo,” Tên tạp chí in nghiêng, tập, số, trang số, năm. DOI: xx.xxxxxxxxxx (nếu có).
[No.] Author(s) of paper, “Title of paper,” Journal name- italicised, volume number, issue number, page number(s), year. DOI: xx.xxxxxxxxxx (if available).
(4).Với bài trong kỷ yếu hội thảo, hội nghị:
[STT] Tên tác giả (các tác giả) bài viết, “Tên bài viết,” trong Tên kỷ yếu hội thảo, nơi tổ chức, thời gian tổ chức in nghiêng, Nơi xuất bản: Nhà xuất bản, năm xuất bản, trang số.
[No.] Author(s) of paper, “Title of paper,” Title of conference’s proceeding, palce of organization, time of organization – italicized, Place of Publication: Publisher, year of publication, page numbers.
(5).Với bài trên báo chí:
[STT] Tên tác giả (các tác giả), “Tên bài báo,” Tên tờ báo in nghiêng (Ngày tháng năm xuất bản), trang số.
[No.] Author(s) of article, “Title of article,” Title of newspaper – italicised (Year of publication, month day), page number(s).
(6) Với luận văn, luận án:
[STT] Tên tác giả, “Tiêu đề luận văn/luận án in nghiêng,” Luận án tiến sĩ/Luận văn thạc sĩ, cơ sở đào tạo, địa điểm, năm in luận văn/luận án.
[No.] Author, “Title of thesis – italicised,” Doctoral dissertation/Master’s thesis, Institution, Location, year of preparation of thesis.
(7) Với tài liệu internet:
[STT] Tên tác giả (các tác giả), “Tên tài liệu,” Thời gian tài liệu được tạo hay cập nhật. [Trực tuyến]. Địa chỉ: http://www. [Truy cập ngày/tháng/năm].
[No.] Author(s) of document, “Title of document,” Time document created or revised. [Online]. Availabe: http://www. [Accessed mm dd yyyy].
Cách ghi tên tác giả trong TLTK
Tên tác giả ở các dạng tài liệu được ghi theo nguyên tắc:
Đối với người nước ngoài: các chữ cái đầu của phần tên, tên đệm viết hoa kèm dấu chấm, họ viết đầy đủ. Ví dụ: Vladimir Ilyich Lenin sẽ được ghi là V.I. Lenin.
Đối với người Việt: các chữ cái đầu của họ và tên đệm viết hoa kèm dấu chấm, tên viết đầy đủ. Ví dụ: Ngô Bảo Châu sẽ được ghi là N.B.Châu.
Khi có 2 tác giả thì ghi cả 2 với từ nối “và” (hoặc “and” trong tiếng Anh); từ 3-5 tác giả thì ghi tất cả tên tác giả với từ nối “và” (hoặc “and” trong tiếng Anh) trước tác giả cuối cùng; từ 6 tác giả trở lên thì chỉ ghi tên 3 tác giả đầu và tác giả cuối, ở giữa dùng dấu 3 chấm “. ”.
Xếp thứ tự danh mục TLTK
Các tài liệu tham khảo được xếp thứ tự tăng dần theo số thứ tự xuất hiện trong văn bản.
Nên định dạng sao cho các số thứ tự ở chế độ “hanging” (tức hàng thứ hai trở đi trong mỗi tài liệu lùi vào thẳng hàng với dòng đầu tiên).
TLTK bằng các ngôn ngữ khác Latin
Với các TLTK bằng ngôn ngữ khác Latin (tiếng Nga, tiếng Trung, tiếng Nhật, tiếng Ả- Rập,. ) có thể xử lý theo 2 cách:
Nếu không có bộ gõ tương ứng, phiên âm sang tiếng Latin, đặt phần dịch tên (sách, bài báo,. ) sang tiếng Anh hay tiếng Việt trong ngoặc vuông. Ví dụ:
- Najm, “Al-qissah fi al-adab Al-Arabi al-hadith [The novel in modern Arabic literature], Beirut: Dar AlThaqafah, 1996.
Nếu có bộ gõ chữ tương ứng, chỉ phiên âm tên các tác giả sang tiếng Latin, đặt tên gốc trong ngoặc vuông, các thông tin xuất bản khác giữ nguyên ngôn ngữ gốc. Ví dụ:
- Lizhi [谢丽芝], “汉语人体成语的认知机制研究, 硕士论文曲阜师范大学”, 2012.
Ví dụ liệt kê danh mục TLTK theo IEEE
[1] Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Thông tư số 18/2014/TT-BNNPTNT ngày 23/6/2014 ban hành Danh mục bổ sung giống vật nuôi được phép sản xuất, kinh doanh tại Việt Nam, 2014.
[2] M. Gaetke and C. K.Chow, “Copper toxicity, oxidative stress, and antioxidant nutrients,” Toxicology, Vol. 189, No. 1–2, pp.147–163, 2003. DOI: 10.1016/S0300- 483X(03)00159-8.
[3] T. L Hương và T. T. Quân, “Nhận thức của du khách về hình ảnh điểm đến du lịch Huế,” Tạp chí Khoa học Đại học Huế: Kinh tế và Phát triển, Tập 126, Số 5D, tr. 79– 94, 2017. DOI: 10.26459/hueuni-jed.v126i5D.4555.
[4] L.T.K. Liên, T. T. T. Thủy, Q. B. Chính và T. N. Quyền, “Đánh giá của du khách về du lịch lễ hội tổ chức tại chùa ở Thừa Thiên Huế,” Tạp chí Khoa học Đại học Huế, Tập 109, Số 10, tr. 191–202, 2015.
[5] K. Liệu và T. A. Tuấn, “Tính toán mức phát thải nhà kính của chính quyền thành phố Huế bằng công cụ Bilan Carbone,” trong Kỷ yếu Hôi thảo Khoa học Quốc gia Đất ngập nước và Biến đổi khí hậu, Hà Nội, 2011, Hà Nội: Nxb Khoa học và Kỹ thuật, 2011, tr. 343-356.
[6] V. Mỹ, “Ngoại giao Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa 30 năm cải cách mở cửa (1978-2008)”. Hà Nội: Nxb Khoa học Xã hội, 2007.
[7] Tamminen, “Eutrophication and the Baltic Sea: Studies on Phytoplankton, Bacterioplankton and Pelagic Nutrient Cycles,” PhD thesis, University of Helsinki, Finland, 1990.
Note: Trên đây là hướng dẫn trích dẫn tài liệu của Đại học Huế (tài liệu chia sẻ trên dễ dàng tìm kiếm trên internet) mình đăng lại cho bạn nào có nhu cầu tìm hiểu. Tuy nhiên mỗi tổ chức khác nhau và lĩnh vực khác nhau sẽ phù hợp với cách trích dẫn khác nhau, cũng như trong cùng 1 loại trích dẫn cũng có sự khác biệt đáng kể giữa các chuyên ngành. Nên các bạn cần tìm hiểu rõ nơi nhận báo cáo để trích dẫn theo đúng format tổ chức đó đưa ra.
